Authentiek karakter
Het ontstaan van begijnhoven, zoals dat van Kortrijk, is een uniek verschijnsel voor onze regio. In verschillende steden in Vlaanderen vormden ze een vast onderdeel van het stadslandschap en kenden ze een soms bewogen geschiedenis. De oorsprong gaat terug tot de 13de eeuw.
Het Sint-Elisabethbegijnhof in Kortrijk werd vermoedelijk in 1238 door gravin Johanna van Constantinopel gesticht en is één van de belangrijkste historische sites in de binnenstad. Het is een combinatie van een straten- en pleinbegijnhof. Ondanks de uitbreidingen in latere eeuwen, heeft het zijn integriteit en authenticiteit altijd weten te bewaren. Het Begijnhof telt 40 woningen, waarvan er geen twee hetzelfde zijn.
Stad Kortrijk maakte een boeiende brochure over de geschiedenis van het Begijnhof. We pikken er hieronder enkele bijzondere elementen uit. Voor wie meer wil weten, is de brochure een must.
De brochure is beschikbaar na het openingsmoment van 9 juli 2021.
Ontstaan
Het ontstaan van de begijnenbeweging blijft vaag. Ze werd niet doelbewust gesticht, zoals de meeste kloosterorden. De begijnenbeweging is in de 12e eeuw gegroeid uit het elkaar vinden van religieus voelende vrouwen, die op een individuele manier hun godsdienst beleefden, zonder regel en met minder geloften. Uit de statuten blijkt dat begijnen geen nonnen waren. Ze legden slechts twee geloften af, die van kuisheid en gehoorzaamheid. Begijnen legden geen gelofte van armoede af. Ze behielden hun eigen inkomen en moesten in hun eigen onderhoud voorzien.
De geloften waren tijdelijk en golden slechts zolang een vrouw begijn wilde blijven. Begijnen hadden de vrijheid om uit te treden en te trouwen wanneer zij dat wilden. Die mogelijke uitweg zorgde voor twijfel over hun oprechtheid. De begijnen werden gezien als opruiend en ongehoorzaam. Voor sommige theologen was dit voldoende om de begijnen te omschrijven als een “verderfelijke soort van vrouwen”.
Wanneer de paus in 1233 veel nieuwe religieuze stromingen verbiedt, werden de begijnen nog gedoogd. In die periode zien we overal in Vlaanderen de eerste officiële begijnhoven opduiken. Dat van Kortrijk komt er vermoedelijk in 1238. In 1242 wordt het officieel: in dat jaar koopt gravin Johanna van Constantinopel een woning waar al enkele begijnen woonden.
Om de blijvende argwaan van de kerk te temperen, was het essentieel dat de eerste begijnen zich toonden als een georganiseerde, ogenschijnlijk gecontroleerde, gemeenschap. Om hun levenswijze in stand te houden, organiseerden ze zich achter muren, met een regel, een eigen bidplaats, infirmerie en kerkhof.
Een bewogen geschiedenis
De grootste inbreuk op de stilte in het Begijnhof kwam er in de loop der eeuwen vooral door militaire gebeurtenissen. In 1302, bij de Guldensporenslag, zorgde de belegering van het Gravenkasteel voor grote schade aan het Begijnhof. Tachtig jaar later kreeg het Begijnhof van hetzelfde laken een pak na de Bretoense Furie, waarbij Kortrijk geplunderd en in brand gestoken werd.
Op het einde van de 18de eeuw, tijdens de slag om Kortrijk door de Fransen, deed het Begijnhof dienst als veldhospitaal. Vier jaar lang, van 1790 tot 1794 stonden de begijnen in voor de verzorging van de soldaten. Twee jaar eerder, in 1788, werd het begijnhof gebruikt voor de inkwartiering van 300 tot 400 soldaten. Daarna werd de Sint-Annazaal gebruikt voor de opslag van militair materiaal en was het een komen en gaan van soldaten.
Restauratie herstelt het Begijnhof in alle glorie
Wanneer het bewonersaantal in de recente geschiedenis geleidelijk maar definitief begon af te nemen, had dat gevolgen op verschillende vlakken. Met het teruglopend aantal bewoonsters liep ook het aantal werkende handen en financiële inkomsten terug. Niet alle huizen werden nog bewoond en onderhouden. De tand des tijds liet zijn sporen na. Kleine herstellingswerken konden de toenemende verkrotting niet verhinderen.
Halfweg de jaren ’80 van de vorige eeuw werd daarom het startschot gegeven van ingrijpende restauratiewerken. Die werden gespreid over verschillende decennia. Na maar liefst 37 jaar werken, culmineerde dit in de heropening van het volledige opgefriste Begijnhof in juli 2021. De restauratie herstelt het Kortrijkse Begijnhof in al zijn glorie. Deze frisse, bijna 800 jaar oude erfgoedparel is klaar om de volgende eeuwen te doorstaan.